Z rycerskiej wsi do dumnego miasta cz.2
Już wkrótce obchodzić będziemy kolejne urodziny miasta Żory. W grudniowym numerze Nowin Żorskich przypomnieliśmy historię założenia Żor przez księcia Władysława, jednak znaczący rozwój miasta nastąpił po roku 1272.
Z rycerskiej wsi do dumnego miasta cz.2
Żory stały się znaczącym ośrodkiem wśród miast regionu, o czym świadczyły nie tylko obwarowania miejskie, ale także herb i powstałe w tym miejscu wspólnoty kupców i rzemieślników. Mury były symbolem wydzielenia wolnej przestrzeni, a także tej poddanej zasadom prawa. Chroniły przed dziką przyrodą i wszystkim co pochodziło z zewnątrz. Żorska lokacja objęła przestrzeń 12,1 ha, a u schyłku XIII wieku zaczęły się prace związane z ufortyfikowaniem miasta. Początkowo umocnienia były tymczasowe, a dopiero później powstały trwałe mury, które z zewnątrz liczyły 1200 metrów i przybrały kształt nieregularnej elipsy. Najstarszy odcinek powstał w północnej części w układzie wendyjskim. Najpóźniej fortyfikacje wzniesiono na południowym odcinku miasta, gdzie z początku co najwyżej wzniesiono drewniano-ziemne zabezpieczenie. Południowy odcinek murów powstał dopiero w XIV wieku, już w układzie polskim. Powstały też dwie charakterystyczne bramy - Górna i Dolna, które mają dzisiaj swoje szczególne miejsce w układzie architektonicznym.
Mury zdały egzamin
Umocnienia miasta przeszły swój chrzest bojowy w 1345 roku, kiedy ponownie rozkręcał się konflikt polsko-czeski, a Śląsk stał się ponownie areną zaciekłych i wyniszczających walk. Żor broniono przed wojskami polskiego króla Kazimierza III Wielkiego. Zacięte zmagania wyniknęły z przymierza księcia raciborskiego Mikołaja II opawskiego (z dynastii Przemyślidów) i czeskiego władcy Jana Luksemburskiego. Dla Żor ostatecznie ten konflikt okazał się zwycięski, ale takiego szczęścia nie miały już okoliczne wsi, które mocno ucierpiały. Żory odczuły zubożenie ludności podmiejskich osad. Niedługo później Żory zmieniały właścicieli, wiążąc się ponownie z rodem Piastów, a następnie ponownie z Przemyślidami.
Ośrodek kupiecki
Kiedy miasto obchodziło 200 lat od założenia umocniła się jego pozycja gospodarcza, a szczególnie prężnie rozwijało się sukiennictwo. W 1361 i 1380 roku są wspomniani żorscy sukiennicy, a w pierwszej połowie XV wieku dobrze rozwijała się w mieście produkcja tkanin wełnianych. Wówczas to żorscy sukiennicy uzyskali zgodę na przeprowadzenie trzech wolnych targów. Być może już wtedy powstał cech sukienniczy. Dużym uznaniem cieszyli się także miejscowi rzeźnicy, już nawet wcześniej, bo od początków istnienia miasta. W 1316 roku w mieście funkcjonowało sporo jatek mięsnych, a 9 z nich książę raciborski Leszek ofiarował opactwu cystersów w Rudach. Cystersi część z nich sprzedali natomiast raciborskim dominikanom. Rozwój miasta napędzało kupiectwo, a w szczególności organizowane tu jarmarki. 1 maja w święto patronów kościoła parafialnego świętych Filipa i Jakuba przypadał pierwszy jarmark, a drugi organizowano cztery dni po święcie nawrócenia św. Pawła Apostoła, które przypada 25 stycznia. W latach 1576-1577 miasto zwróciło się do cesarsko-królewskiego majestatu o zatwierdzenie dwóch średniowiecznych jarmarków oraz zgodę na dwa kolejne. 18 marca 1577 roku Rudolf II Habsburg wyraził zgodę na dwa nowe jarmarki, których daty wyznaczono na 15 lipca oraz niedzielę po święcie Św. Mateusza (21 września). Ten drugi miał trwać aż 8 dni, aż do święta Św. Michała Archanioła. W późniejszych latach zaczęły się formować w mieście cechy krawców, kuśnierzy, stolarzy, kołodziei, bednarzy, piekarzy, szewców i tkacze.
Tajemniczy zamek
W Żorach w okresie wojen w XV wieku powstał zamek, o którym dzisiaj wiadomo niewiele. Obok miasta rozwijał się folwark książęcy, który był już znany w XIV wieku. Nie można wykluczyć, że to właśnie tu wzniesiono niewielką siedzibę obronną. Możliwe, że ten obiekt był wpisany w miejski system obronny. Wzmianki pisane o żorskim zamku pojawiają się w źródłach tylko dwa razy w II połowie XV wieku. Być może wzniesiony dość późno w XV wieku, szybko stracił swoje znaczenie i został rozebrany. Jest również możliwe, że kiedy książę raciborski Jan II Żelazy przekształcił zamek w Rybniku, rozkazał też wznieść zamek w Żorach, co umocniło Żory jako lokalny ośrodek obronny, związany z obronnością księstwa i jego centralnej części.
Przytułek Św. Mikołaja
W czasach miejskiej prosperity nie zapomniano o trudnościach, z jakimi musiała borykać się miejska biedota. Ufundowano hospicjum – przytułek Św. Mikołaja. Nie wiadomo dokładnie kiedy rozpoczął swoją działalność, ale wzmianki o nim pochodzą już z 1562, kiedy istniał w obszarze miejskim. Był szpitalem dla ubogich starszych mieszkańców. Miał własny mały kościółek Św. Mikołaja. Według wzmianki z 1750 roku w przytułku przebywało wówczas 4 biednych. W mieście funkcjonowało stanowisko medyka miejskiego oraz łaźnia. Wdrażano zatem podstawy nowoczesnej higieny, zgodnie z zasadami epoki.
Zarządzanie majątkiem książęcym
Kiedy z tego świata odszedł na przełomie XVI i XVII wieku książę Jan II zwany Dobrym, tereny miejskie stanowiły tzw. państwo żorskie, które przypadło we władanie śląskiej szlachty. Po 35 latach miasto rozpoczęło administrację majątkiem książęcym. Czasowe oddanie we władanie magistratu majątku książęcego (którym jako suweren dysponował król czeski) przyniosło miastu liczne korzyści, dlatego też nikt nie miał zamiaru oddawać władzy nad majątkiem w niepewne ręce rycerstwa. W 1603 roku magistrat żorski uzyskał zgodę na przejęcie majątku, stanowiącego własność cesarską. Za przejęcie zwierzchnich praw książęcych do dóbr żorskich miasto musiało uiszczać roczną opłatę do Wrocławia w wysokości 20 talarów. Dokument taki podpisał w Pradze Rudolf II Habsburg 31 grudnia 1603 r. Do końca epoki Habsburgów Żory cieszyły się względnym spokojem, na który wpływ miała na pewno udana lokacja miasta oraz jego przemyślana gospodarka.
Herb mówi wiele
Symbolem znaczenia Żor do dzisiaj pozostaje herb, który w obecnej postaci był już znany co najmniej w XVI wieku. Herbowa tarcza podzielona jest na dwie części, gdzie w polu (heraldycznym) prawym widnieje połowa złotego orła na błękitnym polu. To nawiązanie do heraldyki Górnego Śląska. W lewym polu heraldycznym na czerwonym tle widnieje miecz. To symbolika odnosząca się do pozycji miasta, gdyż czerwień nawiązuje do barwy murów Żor, a miecz jest symbolem sprawowanej władzy. W ten sposób chwalebne dziedzictwo miasta pozostaje widoczne w jego symbolice.
Marcin Wieczorek, (ska)
