Z rycerskiej wsi do dumnego miasta cz.1

Z rycerskiej wsi do dumnego miasta cz.1

Na Śląsku niewiele miast może poszczycić się unikalnym, średniowiecznym układem urbanistycznym. Wśród Gliwic, Bytomia, Mikołowa czy Tarnowskich Gór, również Żory do dziś zachowały wyjątkowy charakter centrum miasta. Do dziś specyficzny owal starówki, niegdyś otoczonej murami obronnymi wskazuje, jak miasto wyglądało ponad 7 wieków wcześniej. W życiu mieszkańców małej osady Sari sporo zmieniło się w 1272 roku, kiedy książę opolsko-raciborski Władysław I dokonał zamiany swojej wsi Ściernie, na będącą w rękach rycerza Chwalisza osadę Sari. Wówczas dla mieszkańców wioski rycerskiej zakończyła się pewna epoka. Stali się mieszkańcami miasta. Nową zabudowę postanowiono również zapełnić ludnością napływową.

Niezmienny owal starówki

Sama nazwa Żory może wskazywać na gospodarkę wypaleniskową. Teren osady był zapewne poddany działalności człowieka, wcześniej stanowiąc obszar leśny. Kilka, a nawet kilkanaście lat trwało zapewne oczyszczanie terenu i założenie wsi. Nie zachowały się jednak dokumenty opisujące jej wygląd, a w zasadzie żadne źródła pisane. Niemniej wiemy dzisiaj, że wraz z dekretem księcia opolsko-raciborskiego nastąpił proces tworzenia przestrzeni miejskiej, choć istniało niebezpieczeństwo niepowodzenia tej idei. Najważniejsze było 30 pierwszych lat budowy miasta. To właśnie wtedy powstał owalny układ, z głównym placem targowym i wybiegającymi z niego ulicami w kierunku granic miasta. W tych czasach podstawowym budulcem oprócz drewna była cegła i to z niej wykonano nie tylko miejskie mury okalające Żory, ale także górującą nad miastem farę – dzisiejszy kościół świętych Filipa i Jakuba (w obecnej formie powstał w wieku XVI). Był to symbol wiary, ale także nowej i nieznanej wcześniej sztuki budownictwa. Kościół łączy w sobie miejsce ku czci Boga, ale też ma cechy obronne. Do dziś świątynia wzbudza podziw i mimo jej dramatycznych losów, przetrwała trudne okresy dziejów.

Wpływy na dworze

Z początkiem XIV niedawno powstałe miasto mogło już poszczycić się obecnością jego przedstawicieli w życiu publicznym, nawet na terenie całego księstwa raciborskiego. Byli oni ściśle powiązani z dworem książęcym. W dokumentach datowanych na lata 1303 i 1306 pojawiają się informacje o pierwszym wójcie Żor. Miał na imię Fryderyk i prawdopodobnie był kolonistą, czyli przybyłym do nowo założonego miasta mieszkańcem dalszych terenów. Siedem lat później pojawiły się zapisy o kolejnym wójcie – Ekbercie. Obaj należeli do kręgów wasali książąt raciborskich Przemysła oraz Leszka. Wójt Fryderyk zakończył swój urząd w 1313 roku i wiele wskazuje, że był pierwszym lokalnym zarządcą miejscowości. Dzięki wpływom na dworze książęcym, wójt miał możliwość reprezentowania interesów swojego miasta, ale też książę wpływał na sytuację w swojej miejscowości.

Marcin Wieczorek, (ska)