Józef Grzegorzek

ur. 05.03.1885, zm. 16.04.1961

Urodził się 5 marca 1885 r. w Marklowicach Dolnych, obecnie Marklowicach, w rodzinie robotniczej. Należał do tajnego stowarzyszenia „Eleusis”, utworzonego przez prof. Wincentego Lutosławskiego w Krakowie. Za działalność w tej organizacji został przez władze niemieckie aresztowany. Jako osoba niepełnoletnia, uniknął więzienia, ale musiał opuścić Śląsk. W czasie kilkuletniej przymusowej emigracji przebywał we Francji, Saksonii i Düsseldorfie. Posiadał gruntowne wykształcenie i znajomość języków obcych, stąd dość łatwo znajdował zatrudnienie. Pracował m.in. jako urzędnik w firmie handlowej, czy też jako zarządca dużych magazynów handlowych. Po powrocie na Śląsk pracował jako księgowy w Banku Ludowym w Bytomiu. Od 1910 pełnił funkcję sekretarza generalnego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. Już w 1912 roku jako przedstawiciel Polskiego Prowincjonalnego Komitetu Wyborczego dla Śląska, agitował na rzecz polskich kandydatów do Parlamentu Rzeszy. W czasie I wojny światowej służy w armii niemieckiej. W 1918 roku próbował utworzyć w Bytomiu Polską Radę Żołnierską i Robotniczą, co nie w pełni mu się udało.

Na początku 1919 r. Grzegorzek został przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Ściśle współpracował z Wojciechem Korfantym, z którego polecenia był jednym z aktywnych organizatorów I powstania śląskiego. 11 sierpnia 1919 wybrano go na komendanta głównego POW Górnego Śląska. Pięć dni później, tuż przed wybuchem I powstania śląskiego, został na dworcu kolejowym w Pawłowicach aresztowany przez Niemców, którzy uwięzili go w twierdzy w Kłodzku. Później został osadzony w Świętoszowie. 25 września podjął udaną próbę ucieczki z więzienia, przekroczył granicę polsko-niemiecką w okolicach Leszna.

W 1920 r. Grzegorzek był współzałożycielem Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego. Był aktywny podczas Akcji Plebiscytowej. Jako sekretarz Wydziału Polityki Wewnętrznej Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Bytomiu pracował w składzie Wydziału Wykonawczego przy Naczelnej Komendzie Wojsk Powstańczych w Szopienicach. W całym okresie walki o polskość Górnego Śląska, zajmował eksponowane stanowiska w organizacjach i instytucjach powstańczych.

Należał do Związku Weteranów Powstań Śląskich. Był autorem kilku publikacji książkowych, takich jak: „Pierwsze Powstanie Śląskie w zarysie”, „Obóz w Neuhammer”, „Pamiętniki Powstańców Śląskich”. Pracował w przedsiębiorstwach eksportu stali.

Za działalność propolską został umieszczony na niemieckiej liście proskrypcyjnej. Po wybuchu II wojny światowej, został aresztowany i osadzony w niemieckim obozie zagłady w Dachau. Mimo utraty zdrowia doczekał wyzwolenia obozu w 1945 roku. Zmarł 16 kwietnia 1961 roku w Katowicach.

Został odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych, Gwiazdą Górnośląską, Śląskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem zasługi z Mieczami, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.

Artur Marcisz

---

Autor korzystał m.in. z artykułu Kazimierza Cichego zamieszczonego w „Heroldzie Wodzisławskim”.